Sivil Mimari

Kentsel Kimlik Bağlamında Sivil Mimari ve Ara Güler fotoğraflarının İstanbul Sivil Mimarisi ’ne Katkısı

Sivil mimari ve Ara Güler fotoğraflarının İstanbul Sivil Mimarisi'ne katkılarından önce sizlere kentsel kimliğin ne anlama geldiğinden bahsetmek isterim. "Sürekli olarak değişme ve gelişme halinde olan kentlerin kimlikleri, doğal, yapılı ve sosyal unsurların karmaşık etkileşimiyle oluşmaktadır. Dolayısıyla bir yerin gerçek bir kimlik kazanması zamanın geçişine bağlıdır."¹

Tanımda anlatıldığı üzere kentin kimliğini; coğrafi yapısı, mimarisi ve içinde yaşayan toplumun yapısı belirlemektedir ve bu kimlik sürekli değişen bir dinamik halindedir. Bir kentin kimliğinin olabilmesi için belleğinin kayıt altına alınması gerekmektedir. Bizler, kent üzerine yapılan araştırmaları, fotoğrafları, sesleri ve daha birçok farklı kaynağı kullanarak kent belleğini kayıt altına alabilmekteyiz.

Aslında tam da bu noktada sizlerle Suna Kıraç Kütüphanesi'ndeki staj günlerimden bu yana ilgimi fazlasıyla çeken, dijital koleksiyonlarımızda yer alan Pınar Çevikaya Yelmi'nin doktora tezi, İstanbul'un Sesleri Koleksiyonu'nu örnek vermek isterim. Koleksiyonda, İstanbul'a özgü sesler kaydedilerek kent belleğine katkı sağlanmaktadır. Bu sesleri; bazen Sarıyer'deki martıların sesi, bazen Kumkapı'daki bir fasılın sesi bazen de Beşiktaş'taki balıkçıların sesi gibi İstanbul'un farklı yerlerindeki sesler oluşturmaktadır. Koleksiyonun en önemli özelliği ise bu seslerin kolektif bir şekilde kayıt altına alınmasıdır. Yani şu an siz de bulunduğunuz yerde bu bloğu okurken, okumanıza kısa bir ara verip İstanbul'a ait olduğunu düşündüğünüz bir sesi kaydedip, Soundslike'a göndererek projeye destek olabilirsiniz.

Bahsetmek istediğim esas konu bu olmasa da küçük bir ürün yerleştirme yapmadan duramadım 😊

Tekrar konumuza dönecek olursak...

Bir kentin kimliğini, dini ve askeri mimari yapılar dışında, sivil mimari olarak adlandırılan hanlar, hamamlar, pasajlar, apartmanlar gibi yapılar belirlemektedir. Aslında sivil mimari yapılar, insanın gereksinimlerini karşılamak amacıyla yapılmıştır. Ama bu yapılara sadece bir gereksinim ürünü olarak bakmak doğru olmayacaktır. Bizler bugün sivil mimari yapılar sayesinde, eserleri ortaya koyan mimarların yaratıcılığını görmekle birlikte dönemin sosyo-kültürel durumunu da inceleyebilme şansına sahibiz. Sivil mimari yapılar, ait oldukları dönemin hafızasına ışık tutmaları sebebiyle dini ve askeri yapılar gibi önemsenmeli, tanımlanmalı, belgelenmeli ve kent belleğinin oluşumuna katkıları incelenmelidir.

Sivil mimari yapıların kayıt altına alınmasında en kalıcı yollardan biri kesinlikle fotoğraflardır. Sadece "fotoğraflardır" diyemem aslında. "Yaşanmışlığı gösteren, baktıkça o an'a gittiğimiz fotoğraflar" desem sanırım daha doğru olacak. 😊

Sivil mimari ve fotoğraflardan bahsederken yaptığı işi "Görmek!" olarak nitelendiren Ara Güler'i anmadan geçmek olmayacaktır. Ara Güler, çektiği fotoğraflar sayesinde İstanbul'un sivil mimarisinin kayıt altına alınmasında oldukça önemli bir yere sahiptir.

Ara Güler: "İnanıyorum ki fotoğraf, yaşantının bir anını yakalayıp onu gelecek zamanlara ulaştıran bir sihirdir." demiştir. Ayrıca, kendini foto muhabiri olarak tanıtan Ara Güler, mesleğini "Bir foto muhabirini bugün yaşayan bir tarihçi olarak düşünüyorum." şeklinde ifade etmiştir. Bugün İstanbul Fotoğrafçısı diye de andığımız Ara Güler'i İstanbul'un görsel tarihçisi olarak da kabul etmemiz yerinde olacaktır. Ara Güler: "1950-60'lardan kalma İstanbul fotoğraflarım olmasa, o eski günler, bugün unutulmuş olacaktı." demiştir. Bu, kesinlikle yadsınamaz bir gerçektir.

Ayrıca, Ara Güler'in İstanbul'a bakışında dönemin toplumsal ve kültürel yapısı içerisinde kentin tarihsel kokusu, fotoğraflarında dikkat çeken bir özelliktir.² Bizler bugün onun gördükleri ve kaydettikleri sayesinde İstanbul'u tanımaktayız.

Sizlere bir soru sorarak yazımı sonlandırmak istiyorum. Baktığınız bir konağın fotoğrafında acaba burada kimler yaşamıştır diye düşündünüz mü hiç? Ya da fotoğraflardan gördüğünüz bir evin, çeşmenin bugünkü halini merak edip yola koyuldunuz mu? Bu sorulara cevabınız evet ise; sizleri Ara Güler Arşiv ve Araştırma Merkezi'nden izin alarak kullandığımız Ara Güler'in çekmiş olduğu İstanbul Sivil Mimarisi ile ilgili fotoğrafları incelemeye ve İstanbul Sivil Mimarisi ile ilgili küçük bir keşfe davet ediyorum. 😊

Ve son olarak Ara Güler tarzı bir bitiriş ile; hepinize merhaba... 😊

Aylin Günay

Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi - Dolaşım Hizmetleri Asistanı

[1] Manley ve Guise, 1998; akt. Yeğenağa ve Özer, 2017.

[2] Ürtekin ve Özker, 2019.

Kaynakça

Fotoğraflar: Ara Güler, Copyright: Ara Güler Doğuş Sanat ve Müzecilik A.Ş.

Yeniağa, O. Hazal ve Say Özer, Yasemen, "Kentsel Kimliğin Dönüşümünde Kentsel Politikaların Etkisi: Şişhane Bölgesi, İstanbul." İdealkent 22(8): 451-482, 2017.

Ürtekin, Özge ve Özker, Serpil. "Ara Güler Fotoğraflarında Mekân Kullanımı: 1950-1995 Yılları Arasında Istanbul." Journal of Strategic Research in Social Science 5(3) : 1-14, 2019.

Nuray Bayraktar (haz.). "Sivil Mimari Bellek Ankara 1930-1980", Ankara: Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi VEKAM Yayınları, 2017.

Ara Güler. "Ich höre Istanbul 1950-2010", İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.

Ara Güler, Hasan Şenyüksel (haz.). "Ara Güler / Ara'dan yetmiş yedi yıl geçti, İstanbul: Kitap Yayınevi", 2008.

Erol, Nilay. "Sanatçının dünyası-Ara Güler". Erişim: 15.02.2022. Sanatçının dünyası-Ara Güler/Trt Arşiv.

Grigoryan, Mark (13.12.2012). "İstanbul'da Ara Güler'le başbaşa...". BBC News-Türkçe. İstanbul'da Ara Güler'le başbaşa...