Suna Kıraç Kütüphanesi Hazine Serisi 10: Anadolu’nun Güneşi Hititler / Suna Kıraç Library Treasure Series 10: The Sun of Anatolia Hittites

MÖ 2. binyılın ilk yarısında Kültepe'de başlayan ve daha sonra Kızılırmak Havzası'nda bulunan Hattuša merkezinde kurulan Hitit Devleti, sınırlarını genişleterek bir imparatorluğa dönüşmüştü. Yaklaşık beş asır kadar devam eden bu imparatorluk, ayrıntıları bilinmeyen nedenlerden ötürü son bulmuştu.

Ancak Hitit idaresi altındaki Anadolu ve güneydoğusundaki bölgelerde yaşayan halklar imparatorluğun çöküşünden bir süre sonra da olsa devam etmiştir. MÖ 2. binyıldan beri kullanılan, hiyeroglif ile yazılan Luvi dilinin, MÖ 2. binyıldan sonra da taş eserler ve mimari ögeler üzerinde kullanılmaya devam etmiş olması yerel iktidarların devam ettiği anlamına gelmektedir.

Hiyeroglif yazıtlara dayanarak bazı kent devletlerinin kral adlarını tespit etmek mümkün olabilse de, bu kralların izledikleri siyaset ve askeri icraatları hakkında bilgi edinememekteyiz. Ancak o dönemde bölgenin en büyük gücü haline gelen Yeni Asur kralları, kendi askeri seferlerini anlatırken, bu bölgelerden bahsetmekte ve böylece Geç Hitit Devletleri’nin tarihi hakkında Asur bakış açısıyla da olsa bilgi vermektedirler.

Kargamış
Gaziantep ili sınırlarında, Kargamış köyü yakınlarında ele geçen kent buluntuları Henry Maundrell tarafından keşfedilmiş, bilimsel kazılar David H. Hogarth tarafından başlatılmıştır. MÖ 3000 bin civarında tarih sahnesine çıkan kent MÖ 717 yılında Asur Kralı II. Sargon tarafından yağmalanmış ve Asur kenti olmuştur.

Malatya
Melid adıyla anılan kent Hitit kaynaklarında Maldiya olarak geçmektedir. MÖ 2. Binden itibaren varlığı bilinmekte olup kralı Tarhuntazi’nin Asur’a ihanet etmesi gerekçesiyle II. Sargon tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Tabal
Kayseri, Niğde, Nevşehir ve Aksaray illerini kapsayan krallık daha çok Frig kültürü etkisinde kalmıştır. Asur kaynaklarında 24 Tabal kralından söz edilmekte ve onlara vergi ödedikleri kaydedilmektedir.

Kızıldağ
Kızıldağ ve Karadağ sahip olduğu yazıtlar dışında Hitit İmparatorluk Dönemi sonrası (MÖ 1200-900) bilgi veren kaynaklar oldukça kısıtlıdır.

Gurgum
Günümüzde Kahramanmaraş ve çevreine lokalize edilmektedir. Daha sonra Asur eyaleti haline getirilen kent MÖ 1. Binyıl buluntuları bakımından zengin olmakla birlikte detaylı bir araştırma yapılmamıştır.

Pattin/Unqi
Antakya ve Amuk Ovası’nda kurulan Pattin Ülkesinin başkenti Kunalua’dır. Daha sonraki belgelerde ülkenin adı Unqi olarak geçmektedir. Bugün Türkiye ve Suriye sınırları içinde kalan Tel Tayinat, Tüleyl, Cisr el-Hedid, Ain Dara, Azaz, Afrin, Antakya, Kirçoğlu ve Arsus’ta bulunan hiyeroglifli yazıtlar sayesinde bölge ile ilgili bilgi edinilebilmektedir.   

Kummuh
Krallığın sınırları Adıyaman ili ile örtüşmektedir. Aynı adı taşıyan başkentin kalıntıları Atatürk Barajı’nın altında kalan Samsat Höyük’tedir. MÖ 886 yılında Asur’a vergi ödedikeri bilinmektedir. MÖ 612 yılında Asur’un başkenti Ninive’nin düşmesinin ardından Babiller Samsat’ı ele geçirmiştir.

Que ve Hilakku
MÖ 858 yılında Kuzey Suriye kralları tarfaından kurulan koalisyonda Que Kralı Kate ve Hilakku Kralı Pihirim’in adları öğrenilmektedir. Que günümüzde Çukurova bölgesine, Hilakku ise kuzeyindeki dağlık bölgeye (Dağlık Kilikia) lokalize edilmektedir. Bölgede bulunan en önemli belgeler Karatepe’de ele geçen Fenikece ve hiyeroglif Luvicesi olmak üzere çift dilli yazıtlardır.

Sam’al
Samal’ın yönetim merkezi Gaziantep ilinin güneyinde Zincirli Höyük’e lokalize edilmektedir. İç içe geçmiş iki sur duvarı ile korunan kentte bulunan yazıtlar Fenikece ve Aramca yazılmışlardır.

Kaynak: Hititolojiye Giriş: Bölüm VIII: Geç Hitit Şehir Devletleri (Meltem Doğan-Alparslan), 2009, s. 137-148.