Ottoman Studies

The aim of the Ottoman educational reforms was to raise a class of educated bureaucrats as a means of administrative centralization, and a design to inculcate authoritarian and religious values among the population for the legitimization of state authority. This study, which deals with the modernization of Ottoman public education during the period of reform, is based on sources such as Ottoman archives, published documents, textbooks, and memoirs. It discusses the main factors that led to Ottoman educational reforms. The topics in this volume include the expansion of provincial education, financial policies, curricular issues, the educational ideology of the Tanzimat (1839-1876) and the Hamidian periods (1878-1908), ethnic groups in the Balkans, Anatolia and Arabia, and the process of socialization. The book particularly addresses those readers interested in the educational, social and administrative history of the late Ottoman period.

Drawing on a wide array of primary material, ranging from archival reports to textbooks and classroom maps, Benjamin C. Fortna provides a detailed scholarly analysis of the Ottoman educational endeavour, revealing its fascinating mix of Western and indigenous influences. Focusing on such key areas as curricular change, daily life, geography, and Islamic morality, Fortna presents new evidence about schooling in the late Ottoman Empire and offers a new interpretation of its place in the history of the modern Middle East.

An exploration of the ways in which children learned and were taught to read, against the background of the transition from Ottoman Empire to Turkish Republic. This study gives us a fresh perspective on the transition from empire to republic by showing us the ways that reading was central to the construction of modernity.

Once hailed as 'the eternal state', the Ottoman Empire was in decline by the end of the nineteenth century, finally collapsing under the pressures of World War I. Yet its legacies are still apparent, and few have had more impact than those of its schools and educational policies. "Empire and Education under the Ottomans" analyses the Empire's educational politics from the mid-nineteenth century, amidst the Tanzimat reform period, until "The Young Turk Revolution in 1908". Through a focus on the regional impact of decrees from Istanbul, Emine O. Evered unravels the complexities of the era, demonstrating how educational changes devised to strengthen the Empire actually hastened its demise. This book is the first history of education in the Ottoman Middle East to evaluate policies in the context of local responses and resistance, and includes the first published English translation of the watershed 1869 Ottoman Education Law. A stimulating and impressively-researched study, it represents an important new addition to the historiography of the Ottoman Empire and will be essential for those researching its lasting legacy.

Geleneksel eğitim kurumları ile Osmanlı siyasi ve içtimai çevreleri arasındaki karşılıklı etkiyi konu alan bu eser, her ne kadar Osmanlı ıslahat asrının ayak seslerine odaklanmış ise de konunun daha anlaşılabilir olması için devletin kuruluşundan hatta mirasçısı olduğu dünyadan da alıntılar yapılarak hazırlanmıştır. Çalışmada Osmanlı’nın kuruluşundan itibaren aktif rol alan geleneksel eğitim kurumlarının hem muhatap kitlelerinin hem de müfredatlarının belirli oranlarda farklı olmalarından dolayı mektep/medrese, saray okulu ve tarikatlar şeklinde tasnif edilmişlerdir. Saray okulu doğrudan doğruya devletin yönetim tabakasını dikkate almış, mektepler ile medreseler siyasi ve içtimai hayata nazari ve ameli planda katkı sunmuş, tarikatlar ise bu planı yaşanılır kılmak üzere faaliyette bulunmuşlardır. Dolayısıyla devletin müessisleri Osmanoğulları, müsteşar ve memurları medrese ve Enderun mezunları, mürebbileri ise tarikat meşayihi olmuşdur.

Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyıldaki ıslahat hareketleri maarif sahasında da kendini göstermiş ve Sultan II. Mahmud'un, çocukların sinn-i rüşde gelinceye kadar okuyacakları yeni mektepler kurma teşebbüsünün bir neticesi olarak rüşdiye mektepleri açılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak kalemlere nitelikli memur yetiştirmek için rüşdiye seviyesinde “Mekteb-i Maârif-i Adliye” ve “Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye” açılmış, daha sonra ülke genelinde rüşdiye mektepleri açılmaya başlanmıştır. Tanzimat Dönemi'nde yaygınlaştırılmaya başlanan, sultann. Abdülhamid Dönemi'nde sayıları gittikçe artan ve II. Meşrutiyet Dönemi'nde memleketin hemen her köşesinde görülen rüşdiye mektepleri, Osmanlı Yenileşme Tarihi'nin en yaygın ve mühim eğitim kurumlarından biri kabul edilebilir. Bu eserde, Tanzimat Dönemi'nde tohumlan atılan ve Osmanlı Devleti'nin sonlarına kadar varlığını devam ettiren rüşdiye mektepleri pek çok yönüyle ele alınmaya çalışılmıştır. Maârifin teşkilât yapısında meydana gelen gelişmeler, kız ve erkek rüşdiyeleri, rüşdiye binaları, ders programları, ders kitapları, ders araç ve gereçleri, öğrenciler ile ilgili uygulamalar, öğretmenler ile ilgili uygulamalar, ceza ve mükâfatlar, mektebe kabule dair uygulamalar, mekteplerin teftiş ve denetimi gibi hususlar arşiv kaynakları ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yine bu eserde rüşdiye mektebine öğretmen yetiştiren kurumlardan olan Darülmuallimîn ve Darülmuallimât'a da bilhassa yer verilerek, rüşdiyelerle paralel olarak bu iki kurumun tarihi gelişimi ele alınmaya çalışılmıştır. Böylelikle rüşdiye mektepleri gerek öğrenci gerek öğretmen açısından ele alınarak değerlendirilmiş ve tarihî zeminde doğru bir noktada konumlandırılmasına gayret edilmiştir.

This book approaches the Ottoman period of Robert College, founded by American missionaries in Constantinople in 1863, by focusing on hitherto insufficiently explored aspects of its sesquicentennial history, related to its nature and educational ideals, as well as to its student body. Being based on the college’s archives, dispersed in Turkey and the United States, the government archives of Ottoman and early republican period, as well as other vernacular archives, the book delineates the specific place and role of the college in the field of Ottoman education by promoting Protestant ideals through liberal education. The so-called “secular Protestantism” affected the whole concept of education practiced at the college and it affected more or less the students’ mindset. The college put emphasis on the formation of strong characters in its students so as to make them able to take responsibility for their own life and development. It was achieved, not only nor even mainly through the course of studies in a wide variety of fields, but also through the all-round atmosphere in the college and especially the personal relationship between the students and their instructors. On the basis of statistics drawn from various relevant sources, the book traces out the dynamics in student enrollment and outlines those periods in the college’s history in which certain nationalities were prevalent, not only in terms of physical presence but also in terms of influence in the student body. The book provides also prosopographical research of the Bulgarian and Turkish students, based on data collected from the catalogues of students, preserved in the college’s archives.

Sultan II. Abdülhamid döneminin eğitim alanındaki yeniliklerinden birisi de Dilsiz ve Âmâlar Mektebidir. Dilsiz ve Âmâlar Mektebi de modern eğitimin diğer alanlarında olduğu gibi batı kaynaklıdır. İlk örnekleri XVIII. yüzyılda, Avrupa’da kurulmuş olan sağır-dilsiz ve âmâların eğitimiyle ilgili okullar XIX. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Bu tür okullar, XX. yüzyıl başlarında özellikle Avrupa ve Amerika’da önemli sayılara ulaşmıştır.Dünya ve Avrupa’da ki gelişmelere rağmen bizde sağır-dilsiz ve âmâların eğitimine yönelik ilk okul olan Dilsiz ve Âmâlar Mektebi, ancak XIX yüzyılın sonunda kurulabilmiştir. Dilsiz ve Âmâlar Mektebinin kuruluşu, gelişimi, eğitim faaliyetleri, karşılaştığı problemler, öğrencileri ve onların istihdamı, dersleri ve okulda uygulanan öğretim yöntemleri, ülkemizde sağır-dilsiz ve âmâların eğitimi konusundaki gelişmelerin temellerini oluşturmaktadır.

Galatasaray Lisesi’nin kuruluşunun 150. yılında, tarihi boyunca, öğrencilerinin sanata yönelimini ve yaratıcılığını destekleyen bir eğitim kurumu olmanın yanı sıra kültür-sanat etkinliklerine de ev sahipliği yapan, mimari, sanat tarihsel ve sosyokültürel bağlamda çok katmanlı bu okul etrafında kurgulanan Mektep Meydan Galatasaray sergisi, bu köklü eğitim kurumuna güncel sanat aracılığıyla yeniden bakıyor. Sergi, bugün hâlâ mezunlarının “mektep” olarak andığı kurumun adına, binanın geçmişine ve okul vasfına referansla “mektep” başlığını benimsiyor, başlığındaki kelime oyunuyla hem mektebin kaçınılmaz olarak eklemlendiği Galatasaray Meydanı’na atıfta bulunuyor hem de Galatasaray Lisesi’nin binasını, bahçesi ve duvarlarıyla günümüz sanatçılarının buluşup tartışacakları düşünsel bir meydan olarak betimliyor.

Batının Gözüyle Türkler serisinin ilk kitabı Robert Kolejin Kızları’nda, hayatı ve İstanbul Amerikan Kız Kolejini kurması kaleme alınan ABD’li misyoner Mary Mills Patrick, bu kez yazar olarak karşımızda. Hatıratın başrollerini, Patrick’in 1871-1924 yılları arasında eğitim ve kültür misyoneri olarak bulunduğu Osmanlı’nın son sultanları paylaşıyor. Yakın tarihimiz ile din ve modernleşme, gayrimüslim azınlıklar, insan ve kadın hakları gibi kayda değer biçimde son iki asırdır gündemimizden düşmeyen meseleler, bunların ortaya konmasına ve her daim diri tutulmasına ön ayak olmuş topluluğun üyesi bir batılı tarafından kaleme alındığı şekliyle Batının Gözüyle Türkler serisinde. “Hükümdarlığının ilk yılları boyunca Sultan Aziz, ömrünün hızla akıp geçtiğini fark etti. Gençlik yıllarını harcadığı kafesin korkusunu hatırlayarak, can havliyle tahtının varislerinin sırasını değiştirmeye çabaladı. Yusuf İzzettin ve Abdülmecid adlı modern fikirlere sahip iki güzel oğlu vardı. Fakat halef olma noktasında onlardan daha ileride bulunan dört varis daha bulunuyordu. Ağabeyi ve selefi Abdülmecid’in dört oğlu [V. Murad, II. Abdülhamid, Mehmed Reşad ve Vahdeddin] ileride birbiri ardınca Osmanlı Devleti’nin padişahı ve mümin-lerin halifesi oldular. Çünkü Sultan Aziz kanun değişikliğini başaramamıştı. Oğullarının her ikisi de kafese girdiler ve Jön Türkler döneminde salıverilinceye kadar orada kaldılar.”

"hatıra ekranında Şarkılı kadınlar önüme çıkıyor. El dokumasından mamül, parlaklı uzun entarileriyle güçlü ve genç köylülerin masum yüzleri batıya dönüveriyor; onların zarif, herhangi bir ideali bulunmayan ve haremde inzivaya çekilmiş hanımları ile kızlarıda peçelerini sıyırmaya can atıyor ve kırık dökük bir ümitle tarıyorlar.
Ebediyete kadar kadın kalacaklar. Lakin değişiyor ve değişmeye can atıyorlar. İlkel bir durumdalar ama yine de ileriye gitmede kararlılar. Ancak her şeyden önce bu kadınlar ümitle dolular.

Anlatacağımız hikaye, doğulu kız kardeşlerine güvenen Amerikalı bir kadın ile Yakındoğu'daki kadınlığın gelişmesi için muazzam işler yapan bir kurumun hikayesidir. Söz konusu kadın Mills Patrick'tir ve anlatacığımız kurum da İstanbul Tobert Kız Koleji'dir. Bu hikaye, Türkiye'de ve balkan devletlerinde yaşayan hikayesinin önemli bir parçasıdır.

Türkiye'de 18. yüzyılın sonlarından itibaren mühendislik, tıp, veterinerlik ve ormancılık gibi alanlarda çeşitli dönemlerde yabancı öğretim elemanlarından yararlanılmakla birlikte bunların sayıları bir okulda aynı anda bir veya birkaç kişiyi geçmedi. Birinci Dünya Savaşı sırasında da yabancı öğretim elemanları getirtilerek, günümüzde de bir tutku olarak devam eden reform çabalarının ilk örneklerinden biri Darülfünun'da yapılmak istendi. Günün koşulları içinde Türk-Alman ittifakının bir sonucu olarak bu öğretim elemanları Almanya'dan sağlandı. Bu kapsamda üçü İstanbul'da bulunan ve on yedisi Almanya'dan gelen yirmi Alman ve Avusturya-Macaristan uyruklu bir Macar müderris olarak görevlendirilerek, bunlara Alman uyruklu altı teknik yardımcı da eklendi. Böylece Türkiye'de ilk kez bir okula aynı anda bu kadar çok sayıda yabancı öğretim elemanı gelmiş oldu. O günün deyişiyle Alman müderrisler, 1915-1918 yılları arasında Türkiye'de üç yıl kalmış ve Mondros Mütarekesi sonucunda Türkiye'den ayrılmışlardır. Alman müderrislerin, bu dönem içinde kalıcı nitelikte fazla bir etkileri olmadı, bir Alman Üniversitesi kurma girişimleri başarıya ulaşamadı, kurmaya giriştikleri sivil meteoroloji ağı ve teşkilâtı da Mütareke'nin hemen ardından dağıtıldı ve kurdukları enstitülerin çoğu kapatıldı. Kalıcı etki olarak bir Türkiye Jeoloji Kurumu kurma düşüncesi varlığını sürdürerek 1930'lu yıllarda Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü'nün kuruluşu ile sonuçlanacak, bunun yanısıra üç Alman müderrisin 1917'de başlattıkları kimyagerlik öğretimi gelişerek varlığını sürdürecektir. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, daha önce yine Prof. Dr. Emre Dölen'in 5 ciltlik Türkiye Üniversite Tarihi'ni yayınlayarak, adeta "kendi kendine" yüklendiği bir misyonu bu eserle de sürdürerek, üniversite tarihimize önemli bir katkıda daha bulunuyor. Akademik dünyamızın özellikle kendi tarihine hiç de meraklı olmadığını bildiğimiz için, Prof. Dölen'e değerli çalışmalarından dolayı ne kadar teşekkür etsek azdır.

Bizde medrese tarihi hakkında kıymetli vesikalar mevcuttur ve bunlar günümüzde yaygın şekilde değerlendirilmektedirler; ancak Darülfünun tarihi hakkında ilk çalışmayı yapmak şerefi Mehmet Ali Aynî’ye nasip olmuştur. Bizde Darülfünun Tanzimat’tan sonra üç başarısız adımdan sonra ancak 1900 yılında açılabilmiştir. İstanbul Darülfünunu 33 yıllık başarılı bir dönemden sonra 1933 yılında İstanbul Üniversitesi’ne dönüşmüştür. Darülfünun Tarihi’ni takdim ederken anlaşılması zor kelimelerin altına ayraç içinde bugünkü anlamlarını yazdık. Ayrıca listeler hâlinde verilen üniversite öğretim üyelerinin isimlerinin yanına doğum ve ölüm tarihlerini, varsa soyadlarını ekledik. Böylece günümüz okuyucusu tarafından Darülfünun ile Üniversite arasındaki organik ilişkinin takip edilmesini sağladık.